Rozwód jest sposobem rozwiązania małżeństwa, o którym orzec może tylko sąd, po spełnieniu przez strony postępowania przesłanek pozytywnych, przy jednoczesnym braku przesłanek negatywnych, które uniemożliwiają sądowi orzeczenie rozwodu.
Przed podjęciem decyzji o skierowaniu do sądu pozwu rozwodowego, należy wiedzieć czy w naszej sprawie orzeczenie przez sąd rozwodu w ogóle będzie możliwe. W toku postępowania sąd będzie badał czy spełnione zostały konieczne przesłanki do orzeczenia rozwodu tzw. przesłanki pozytywne, ale także sprawdzi, czy nie występują przesłanki negatywne, które uniemożliwią sądowi rozwiązanie małżeństwa przez rozwód.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa tj. art. 56 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd może orzec o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód w sytuacji, gdy pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia.
Rozkład pożycia jest zupełny jeżeli ustały wszystkie więzi łączące małżonków tj. więzi duchowe, fizyczne i gospodarcze. W wyroku z dnia 22 października 1999 r. Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż wspólne pożycie (w rozumieniu art. 23 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) polega na duchowej, fizycznej oraz gospodarczej więzi małżonków, stanowiącej cel małżeństwa i umożliwiającej realizację jego podstawowych zadań. Rozkład pożycia jest zupełny dopiero wtedy, gdy uległy zerwaniu, wszystkie wymienione więzi łączące małżonków. Podkreślić należy, iż naruszenie jednego czy kilku obowiązków małżeńskich, jak np. niewierność, brak przyczyniania się do utrzymania rodziny, nie przesądza jeszcze o zupełnym rozkładzie pożycia małżeńskiego. Nadto np. jeśli pomiędzy małżonkami wygasła więź uczuciowa czy fizyczna, ale żyją oni nadal wspólnie, w relacjach przyjacielskich, troszcząc się o siebie i utrzymując wspólne gospodarstwo domowe, wspólnie wychowują dzieci, to również trudno jest uznać, iż doszło do zupełnego rozpadu pożycia małżeńskiego. Uwypuklić jednak należy, iż co do zasady, chodzi o więź w znaczeniu dobrowolnego współdziałania stron. W orzecznictwie rysuje się także stanowisko, w którym dopuszcza się możliwość uznania za zupełny także taki rozkładu pożycia, gdy przy niepełnym zaniku określonej więzi, intensywność rozpadu innych relacji między małżonkami pozwala orzec, że rozkład jest zupełny. Rozkład, o którym mowa, jest przy tym procesem rozciągniętym w czasie, a nie zdarzeniem jednorazowym.
Przesłanka trwałości zostanie spełniona wówczas, gdy więzi te ustały na tyle dawno, że wedle zasad doświadczenia życiowego powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Rozkład pożycia pomiędzy małżonkami nie zawsze ma charakter trwały i definitywny. Często bowiem się zdarza, że nawet rozkład zupełny nie ma trwałego charakteru, gdy np. wskutek zdrady, więź małżeńska ulega rozpadowi, zaś po jakimś czasie małżonkowie decydują się na powrót do siebie i kontynuowanie związku małżeńskiego podejmując wspólne pożycie. Sąd zatem będzie oceniał, czy rozkład małżeństwa uznany jako zupełny, spełnia również przesłankę trwałości, mając na uwadze upływ czasu jaki nastąpił od trwałego rozpadu związku, ale także czas trwania małżeństwa czy indywidualne cechy małżonków. Z reguły o trwałości zupełnego rozkładu pożycia możemy orzec dopiero po upływie dłuższego okresu czasu. Brak jest jednak określenia przez ustawodawcę w obowiązujących przepisach prawa, w sposób dokładny, ile miesięcy czy lat musi upłynąć, abyśmy mogli umówić o „dłuższym okresie czasu”, dlatego też sąd ocenia tą przesłankę zawsze indywidualnie, mając na uwadze okoliczności faktyczne konkretnej sprawy. Nadto, warto jest pamiętać, iż przesłanka trwałości jest głównym elementem odróżniającym rozwód od separacji.
Ustawodawca, dla ochrony określonych wartości, uznał za niedopuszczalne rozwiązanie małżeństwa w następujących sytuacjach:
Samo spełnienie przesłanek pozytywnych, tj. zupełności i trwałości rozkładu pożycia małżeńskiego, jeszcze samo w sobie nie oznacza możliwości orzeczenia rozwodu. Sąd w toku postępowania bada, czy występują przesłanki negatywne, które stanowią przeciwwskazanie do orzeczenia rozwodu. Wystąpienie przesłanki negatywnej, ocenianej przez sąd na chwilę zakończenia postępowania spowoduje, iż sąd oddali powództwo. Pamiętać należy, iż przesłanki negatywne mogą ulec zmianie, a tym samym wystąpienie ponownie z powództwem rozwodowym, po upływie określonego czasu, może okazać się skuteczne.
Sąd orzeknie o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód, gdy spełnione zostaną przesłanki pozytywne i jednocześnie brak będzie przesłanek negatywnych.